تبیین و تحلیل جایگاه علم معانی در متون منثور عرفانی بر اساس محبت نامه، عبهرالعاشقین، عشق و عقل

چکیـده بی تردید عارف برای انتقال تجربیّات باطنی و ابلاغ پیام های متعالی خود، از همه شگردهای زبانی و بلاغی بهره می برد. در این زمینه، علم معانی به دلیل آنکه بیشتر به ظرایف و ظرفیّت های درونی سخن می پردازد، می تواند از کارآمدترین ابزارهای بلاغی، برای بررسی و تحلیل متون عرفانی باشد. اما سهم این بخش از تحقیقات عرفان پژوهی، بسیار محدود و اندک است. با توجه به قابلیّت های این علم در زمینه کشف دقایق و حقایق ژرف متون از یک سو و لزوم شناخت و شناساندن متون عرفانی ادب فارسی از سوی دیگر ضرورت این تحقیق آشکار می شود. با توجه به موضوع، حوزه و معیارهای بررسی در این تحقیق، باید آهمیت آن را در سه محور اساسی زیر جستجو کرد: 1. اهمیت زبان عرفان و ضرورت پژوهش در این حوزه 2. جایگاه نثر در متون نثر عرفانی 3. اهمیت بلاغت در پیام رسانی به ویژه جایگاه «علم معانی» هدف از این پژوهش، تبیین و تحلیل جایگاه علم معانی در تحلیل متون منثور عرفانی است. به تعبیر ساده تر، از طریق کشف قواعد علم معانی که مولّف به یاری آن تجربیّات باطنی و دریافت های متعالی خود را مطابق با مقتضای حال مخاطب، در قالب جملات گنجانده است و به تحلیل و شناخت جایگاه علم معانی در این حوزه می پردازد. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این حقیقت است که قابلیّت های بلاغی این فنّ با ماهیّت و محتوای متون عرفانی و هدف عارف ارتباط مستقیم دارد و به همین دلیل علم معانی یکی از کارآمدترین شیوه های بررسی و تحلیل آثار عرفانی است که می تواند در کنار دیگر وجوه بررسی آثار عرفانی، فصل جدیدی از تحقیقات عرفان پژوهی را بر محققان این عرصه بگشاید. واژه های کلیدی: علم معـانی، متـون منثور عرفـانی، محبت نامه، عبهرالعاشقین، عشق و عقل